Năm đầu đời là “giai đoạn vàng” cho sự phát triển nhưng cũng là lúc hệ miễn dịch của bé còn non nớt và nhạy cảm nhất. Việc tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch chính là tấm khiên vững chắc giúp bảo vệ con yêu khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Tuy nhiên, với rất nhiều mũi tiêm cần ghi nhớ, cha mẹ không khỏi bối rối.
Bài viết này Sakura Schools sẽ hệ thống hóa lịch tiêm chi tiết và dễ hiểu nhất, giúp bạn tự tin đồng hành cùng con trên chặng đường miễn dịch đầu đời.
Các mũi tiêm cho bé dưới 1 tuổi (0-12 tháng)
Hành trình tiêm chủng trong 12 tháng đầu tiên của bé được chia thành nhiều mốc quan trọng. Việc tuân thủ đúng các mốc thời gian này sẽ giúp vắc xin phát huy hiệu quả bảo vệ tối ưu. Dưới đây là lịch tiêm chủng khuyến nghị theo Chương trình Tiêm chủng Mở rộng (TCMR) của Việt Nam và các vắc xin dịch vụ phổ biến.
Giai đoạn sơ sinh (trong 24 giờ – 1 tháng)
Đây là những mũi tiêm đầu tiên, có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc tạo ra hàng rào bảo vệ sớm cho cơ thể non nớt của bé ngay khi vừa chào đời.
- Vắc xin Lao (BCG): Tiêm 1 mũi duy nhất, thường ở vai trái. Vắc xin giúp phòng ngừa các thể lao nặng như lao màng não, lao kê.
- Vắc xin Viêm gan B (mũi 0): Tiêm 1 mũi trong vòng 24 giờ đầu sau sinh để phòng lây truyền Viêm gan B từ mẹ sang con.
⭐ Hành động cần nhớ: Trước khi rời bệnh viện, hãy kiểm tra kỹ sổ tiêm chủng của con để đảm bảo bé đã được tiêm đủ 2 mũi quan trọng này.
Giai đoạn 2 tháng tuổi
Mốc 2 tháng tuổi đánh dấu thời điểm bé bắt đầu được tiêm các vắc xin phối hợp, giúp giảm số mũi tiêm mà vẫn đảm bảo hiệu quả phòng nhiều bệnh cùng lúc.
- Vắc xin 5 trong 1 hoặc 6 trong 1 (mũi 1): Phòng các bệnh: Bạch hầu – Ho gà – Uốn ván – Viêm phổi/viêm màng não do Hib – Viêm gan B. Vắc xin 6 trong 1 có thêm thành phần phòng Bại liệt.
- Vắc xin Bại liệt: Bé sẽ được uống hoặc tiêm vắc xin Bại liệt (OPV/IPV) tùy theo chương trình TCMR tại địa phương.
- Vắc xin Rota (liều 1): Uống vắc xin phòng tiêu chảy cấp do Rotavirus. Liều đầu tiên cần được thực hiện trong khoảng 6–12 tuần tuổi.
- Vắc xin Phế cầu (PCV) (liều 1): Tiêm vắc xin phòng các bệnh do phế cầu khuẩn như viêm phổi, viêm màng não, viêm tai giữa.
⭐ Hành động cần nhớ: Ngay sau khi tiêm xong, hãy chủ động hỏi và đặt lịch hẹn cho các mũi tiêm nhắc lại vào tháng tiếp theo tại quầy tư vấn.
Giai đoạn 3-4 tháng tuổi
Đây là giai đoạn tiêm nhắc lại để củng cố và tăng cường hiệu quả của các mũi vắc xin đã tiêm ở mốc 2 tháng tuổi, giúp cơ thể bé tạo ra kháng thể bền vững hơn.
- Nhắc lại Vắc xin 5/6 trong 1 (mũi 2), Bại liệt (liều 2).
- Nhắc lại Vắc xin Phế cầu (PCV) (mũi 2).
- Uống Vắc xin Rota (liều 2 hoặc 3): Hoàn thành liệu trình tùy theo loại vắc xin Rota mà bé sử dụng (Rotateq 3 liều, Rotarix 2 liều).
⭐ Hành động cần nhớ: Kiểm tra lại “cửa sổ tuổi” được phép uống vắc xin Rota. Liều cuối cùng thường không được uống sau 6 tháng hoặc 8 tháng tuổi (tùy loại), vì vậy cha mẹ cần đảm bảo con hoàn thành đúng hạn.
Giai đoạn 6 tháng tuổi
Mốc 6 tháng là thời điểm quan trọng để hoàn tất loạt tiêm chủng cơ bản và bắt đầu cân nhắc đến vắc xin phòng cúm mùa, đặc biệt khi thời tiết giao mùa.
- Hoàn tất Vắc xin 5/6 trong 1, Bại liệt, Phế cầu (mũi 3) tùy theo phác đồ tiêm chủng mà bé đang theo.
- Vắc xin Cúm mùa: Bé từ 6 tháng tuổi trở lên đã có thể tiêm phòng cúm. Đây là vắc xin quan trọng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và các biến chứng nặng.
⭐ Hành động cần nhớ: Nếu tiêm cúm lần đầu tiên trong đời, bé cần tiêm 2 mũi cách nhau 4 tuần. Hãy đặt lịch tiêm cúm sớm, đặc biệt là trước mùa dịch (thường là mùa thu-đông).
Giai đoạn 9-12 tháng tuổi
Giai đoạn cuối năm đầu đời, bé sẽ được tiêm các mũi vắc xin quan trọng phòng các bệnh truyền nhiễm có nguy cơ bùng phát thành dịch lớn.
- Vắc xin Sởi (9 tháng tuổi): Tiêm mũi sởi đơn theo chương trình TCMR của Việt Nam.
- Vắc xin Sởi – Quai bị – Rubella (MMR): Thường được tiêm từ 12 tháng tuổi, phòng cả 3 bệnh trong 1 mũi.
- Vắc xin Phế cầu (PCV) (liều nhắc): Tiêm mũi nhắc lại (mũi 4) nếu bé theo phác đồ 3+1, hoặc mũi 3 nếu theo phác đồ 2+1.
⭐ Hành động cần nhớ: Sau khi hoàn thành các mũi tiêm mốc 1 tuổi, hãy ghi chú lại lịch tiêm nhắc lại quan trọng vào năm thứ hai như viêm não Nhật Bản, thủy đậu, MMR mũi 2…
Lưu ý: Lịch tiêm trên chỉ mang tính chất tham khảo. Lịch tiêm thực tế có thể có sự khác biệt nhỏ tùy theo quy định của Bộ Y tế từng địa phương và loại vắc xin sử dụng. Luôn tuân thủ theo chỉ định và tư vấn của bác sĩ.
Giải thích từng loại vắc xin cho bé
Mỗi mũi vắc xin là một “chiến binh” bảo vệ con khỏi những “kẻ thù” vô hình. Hiểu rõ về tác dụng và các phản ứng có thể gặp của từng loại sẽ giúp cha mẹ yên tâm và chủ động hơn trong việc chăm sóc bé.
- BCG (Lao): Phòng các thể lao nặng (lao màng não). Sau tiêm, tại chỗ tiêm sẽ sưng đỏ, mưng mủ rồi tự lành và để lại sẹo. Đây là phản ứng bình thường, cho thấy vắc xin có hiệu quả.
- Viêm gan B: Phòng bệnh viêm gan B. Mũi sơ sinh cực kỳ quan trọng để ngăn lây truyền từ mẹ sang con. Phản ứng thường gặp là đau nhẹ tại chỗ tiêm.
- 5/6 trong 1 (DPT-Hib-HepB ± IPV): Phòng Bạch hầu, Ho gà, Uốn ván, Viêm phổi/màng não do Hib, Viêm gan B, Bại liệt. Đây là vắc xin gây phản ứng nhiều nhất, bé có thể sốt, quấy khóc, sưng đau tại chỗ tiêm.
- Bại liệt (OPV/IPV): Ngừa bệnh bại liệt gây liệt mềm cấp, có thể để lại di chứng vĩnh viễn. Vắc xin này rất an toàn và ít gây phản ứng phụ.
- Rota: Phòng tiêu chảy cấp do Rotavirus, nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy nặng và mất nước ở trẻ nhỏ. Vắc xin dạng uống, dễ sử dụng.
- Phế cầu (PCV): Ngừa viêm phổi, viêm tai giữa, viêm màng não do phế cầu khuẩn. Phản ứng có thể gặp là sốt, chán ăn, sưng đỏ chỗ tiêm.
- Cúm: Giảm nguy cơ mắc cúm mùa và các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi. Bé có thể bị sốt nhẹ, đau mình mẩy sau tiêm.
- Sởi/MMR: Ngừa bệnh sởi, quai bị, rubella. Sốt và phát ban nhẹ có thể xuất hiện sau tiêm 7-10 ngày.
Sau tiêm chăm sóc bé thế nào?
Phản ứng sau tiêm là điều bình thường, cho thấy hệ miễn dịch của bé đang đáp ứng với vắc xin. Cha mẹ chỉ cần chăm sóc đúng cách, các triệu chứng này sẽ tự hết sau 1-2 ngày.
- Theo dõi tại điểm tiêm: Ở lại điểm tiêm chủng ít nhất 30 phút để theo dõi các phản ứng sớm.
- Theo dõi tại nhà: Tiếp tục theo dõi bé trong 24-48 giờ sau đó, đặc biệt là về thân nhiệt, giấc ngủ, ăn uống và biểu hiện tại chỗ tiêm.
- Khi bé sốt: Cho bé mặc đồ thoáng mát, lau người bằng nước ấm. Nếu sốt trên 38.5°C, có thể dùng thuốc hạ sốt (paracetamol) theo đúng liều lượng cân nặng và chỉ định của bác sĩ.
- Giảm đau tại chỗ tiêm: Vết tiêm có thể sưng đỏ, cứng. Cha mẹ có thể chườm mát (KHÔNG chườm nóng hay chườm đá trực tiếp, không đắp lá, xoa dầu) để bé dễ chịu hơn.
- Dinh dưỡng: Cho bé bú/ăn nhiều hơn bình thường, chia nhỏ các cữ để đảm bảo bé không bị mất nước.
❗Đưa bé đi khám ngay nếu: Sốt cao liên tục >39°C, co giật, tím tái, khó thở, khóc thét kéo dài không dỗ được, li bì, bỏ bú kéo dài.
Trễ lịch, ốm nhẹ, sinh non… xử lý ra sao?
Nhiều tình huống phát sinh có thể khiến lịch tiêm của bé bị gián đoạn. Cha mẹ không cần quá lo lắng, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để có hướng xử trí phù hợp.
- Trễ lịch tiêm: Hãy đưa bé đi tiêm bù càng sớm càng tốt. Bác sĩ sẽ tư vấn để tiếp tục lịch tiêm mà không cần tiêm lại từ đầu.
- Bé bị ốm nhẹ: Nếu bé chỉ ho, sổ mũi nhẹ, không sốt, tiêu chảy nhẹ… đa số vẫn có thể tiêm chủng. Tuy nhiên, quyết định cuối cùng phụ thuộc vào kết quả thăm khám sàng lọc của bác sĩ.
- Bé sinh non/nhẹ cân: Trẻ sinh non vẫn tiêm chủng theo LỊCH TRÌNH TÍNH THEO NGÀY SINH (tuổi dương lịch), không tính theo tuổi hiệu chỉnh. Việc tiêm chủng sẽ bắt đầu khi sức khỏe của bé ổn định.
- Bé có cơ địa dị ứng (chàm, dị ứng trứng…): Cha mẹ cần thông báo rõ cho bác sĩ tiền sử dị ứng của con. Bác sĩ sẽ cân nhắc và tư vấn cụ thể, đặc biệt với các vắc xin có liên quan (như cúm, sởi-quai bị-rubella).
Tiêm chủng nhiều mũi có an toàn không?
Nhiều cha mẹ lo ngại việc tiêm nhiều vắc xin cùng lúc sẽ làm “quá tải” hệ miễn dịch của bé. Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học đã chứng minh điều ngược lại.
- An toàn và hiệu quả: Hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh đủ sức đáp ứng với nhiều kháng nguyên cùng một lúc. Tiêm phối hợp nhiều vắc xin không làm tăng nguy cơ tác dụng phụ mà vẫn đảm bảo hiệu quả bảo vệ tương đương tiêm lẻ từng mũi.
- Lợi ích vượt trội: Việc tiêm kết hợp giúp bé được bảo vệ khỏi nhiều bệnh sớm hơn, giảm số lần đến cơ sở y tế, tiết kiệm thời gian cho gia đình và quan trọng nhất là giảm số lần bé phải chịu đau do tiêm chích.
⭐ Gợi ý: Cha mẹ nên ưu tiên các vắc xin phối hợp như 6 trong 1 để tối ưu hóa lịch trình tiêm chủng và mang lại sự thoải mái nhất cho con.
Chi phí & chọn nơi tiêm cho bé dưới 1 tuổi uy tín, an toàn
Chi phí tiêm chủng là một khoản đầu tư xứng đáng cho tương lai sức khỏe của con. Cha mẹ có thể lựa chọn giữa tiêm theo chương trình quốc gia hoặc tiêm dịch vụ.
- Chương trình Tiêm chủng Mở rộng (TCMR): Cung cấp các vắc xin cơ bản và thiết yếu hoàn toàn MIỄN PHÍ tại các trạm y tế xã/phường (BCG, Viêm gan B, 5 trong 1, Bại liệt, Sởi…).
- Tiêm chủng dịch vụ: Cung cấp thêm các loại vắc xin khác (6 trong 1, Phế cầu, Rota, Cúm, MMR…) hoặc các vắc xin tương tự trong TCMR nhưng có thể ít gây sốt hơn. Chi phí sẽ tùy thuộc vào từng loại vắc xin và cơ sở y tế.
Tiêu chí chọn nơi tiêm chủng uy tín:
- Nguồn gốc vắc xin: Cơ sở phải đảm bảo vắc xin có nguồn gốc rõ ràng, được cấp phép lưu hành.
- Hệ thống bảo quản: Có hệ thống dây chuyền lạnh (Cold chain) đạt chuẩn GSP để đảm bảo chất lượng vắc xin tốt nhất.
- Quy trình an toàn: Thực hiện đầy đủ các bước khám sàng lọc trước tiêm và theo dõi sau tiêm.
- Năng lực cấp cứu: Có sẵn trang thiết bị và đội ngũ được đào tạo để xử trí các trường hợp phản ứng phản vệ (dù rất hiếm gặp).
FAQs – Câu hỏi thường gặp về các mũi tiêm cho bé dưới 1 tuổi?
Dưới đây là giải đáp cho một số thắc mắc phổ biến nhất mà các bậc phụ huynh thường gặp trong quá trình đưa con đi tiêm chủng.
Vắc xin 5 trong 1 và 6 trong 1 khác gì nhau?
Cả hai đều phòng 5 bệnh: Bạch hầu, Ho gà, Uốn ván, Hib, Viêm gan B. Vắc xin 6 trong 1 có thêm thành phần phòng bệnh Bại liệt.
Tiêm vắc xin dịch vụ có tốt hơn vắc xin trong chương trình TCMR không?
Cả hai loại vắc xin đều có hiệu quả bảo vệ tương đương và được Bộ Y tế cấp phép. Vắc xin dịch vụ (ví dụ 6 trong 1) có thể có ưu điểm là thành phần ho gà vô bào, giúp giảm phản ứng sốt so với vắc xin ho gà toàn tế bào trong TCMR.
Bé sốt sau tiêm có phải là do vắc xin “hành” không?
Sốt là một trong những phản ứng thông thường, cho thấy hệ miễn dịch của bé đang hoạt động để tạo kháng thể. Đây là dấu hiệu tốt, không phải là “bị hành”.
Có nên cho bé ăn/bú no ngay trước khi tiêm không?
Không nên. Cha mẹ chỉ nên cho bé ăn/bú vừa đủ. Việc ăn quá no có thể khiến bé dễ bị nôn trớ khi quấy khóc trong lúc tiêm.
Quên mất một mũi tiêm nhắc lại thì có sao không?
Việc quên hoặc trễ lịch tiêm nhắc lại có thể làm giảm hiệu quả bảo vệ của vắc xin. Cha mẹ cần đưa bé đi tiêm bổ sung càng sớm càng tốt theo tư vấn của bác sĩ.
Kết luận
Việc tiêm chủng đầy đủ trong năm đầu đời không chỉ là một lựa chọn, mà là việc xây dựng nền tảng miễn dịch quan trọng nhất cho toàn bộ cuộc đời của trẻ. Đây là giai đoạn bé dễ bị tổn thương nhất trước các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Mỗi mũi tiêm là một “viên gạch” vững chắc, giúp xây nên một “tấm áo giáp” bảo vệ con khỏi những mầm bệnh có thể gây ra biến chứng nặng nề, tàn tật, thậm chí tử vong.
